Bir “check up” (genel sağlık kontrolü) sırasında, tesadüfen ANA’u pozitif görüp, sonra internette araştırıp da lupus olduğunu sanan o kadar çok hastayla karşılaştım ki; buradan ANA’nın ne olduğunu ya da ne olmadığını anlatmak istedim.
Antinükleer Antikorlar (ANA) Nedir?
Antikorlar, enfeksiyonlardan korunmamızı sağlayan, B-lenfositlerinden farklılaşan plazma hücreleri tarafından üretilen proteinlerdir. Vücudun, yabancı moleküllerle (antijenlerle) karşılaştığında, savunma mekanizması olarak ürettiği bu proteinler; yabancı molekülün, diğer savunma hücreleri tarafından tanınarak yok edilmesini kolaylaştırır. Bu normal bir durumdur. Ancak bağışıklık sisteminin kendi bazı vücut hücrelerini veya proteinlerini tanımayıp, ona karşı immün yanıt vermesi, anormal bir durum olup; buna otoimmünite denir. Bunlara karşı yani kişinin kendi proteinlerine karşı ürettiği antikora da otoantikor denir. Hastalık bulguları varsa; otoimmün hastalık denir.
Antinükleer antikor (ANA); hücre çekirdeği yapısında yer alan (DNA, histon, sentromer gibi) yapılara karşı gelişen antikorlardır. Lupus, ilaca bağlı lupus, skleroderma, Sjögren sendromu, polimiyozit, dermatomiyozit, miks bağ dokusu hastalığı, otoimmün hepatit gibi otoimmün hastalıklara sahip hastaların, kanlarında bulunur. Bazen Hashimato tiroiditi (tiroid dokusuna karşı gelişen bir otoimmün hastalık olup, tiroid dokusunun harap edildiği hastalık) gibi hastalıklar sırasında da zayıf titrede ANA pozitifliği görülebilir. Ancak herhangi bir hastalık belirtisi olmayan; sağlıklı kişilerde de ANA pozitif olabilir.
ANA Hangi Testle Bakılır?
Birkaç metot vardır. En fazla kullanılanı, immün floresein antikor testidir. Boyanma şekline göre, periferik, homojen, granüler, diffüz, nükleolar ve benekli (speckled) olarak adlandırılır. Boyanma şekli ile hastalık arasında bağlantı vardır. Örneğin Sjögren sendromunda benekli boyanma gözlenirken, lupusta homojen, granüler boyanma vardır. DFS boyanmalar, genellikle bir haslıkla ilişkisi olmayan boyanmadır. Pozitiflik oranı, dilüsyonel olarak ölçülür; buna göre 1:40, 1:80, 1:160, 1:320, 1:640 veya 1:100, 1:1000, 1:10 000, 1:100 000 gibi dilüsyonlarda pozitifliklerine bakılır. Düşük titrelerdeki pozitiflikler, pek anlamlı olmayabilir.
ANA Pozitifliğinin Anlamı Nedir?
Lupus hastalarında zamanla ANA titreleri çok azalabilir (dalgalanma gösterir), bazen çok düşük düzeylere indiğinde nadiren negatif bile rapor edilebilir. Sağlıklı kişilerde ise %3-15’e varan pozitiflikler bildirilmiştir. Bu nedenle her ANA pozitifliği, hastalık belirtisi olmadıkça dikkate alınmamalı. Bazen hastalık bulguları ortaya çıkmadan da ANA pozitifliği olabilir. Özellikle hiçbir hastalık belirtisi olmayan, ancak anlamlı titrede (1:160 ve üzeri, özellikle 1:320 ve üzerinde) ANA pozitifliği bulunan kişileri, hastalığın belirtileri hakkında bilgilendirmeli ve gereğinde başvurması veya 6 ayda bir doktor kontrolü önerilmelidir. Bazı ilaçlar ANA pozitifliğine neden olabilir. Geçirilen viral enfeksiyonlar sırasında, ANA bir süreliğine pozitifleşebilir.
Özetle, hastalık belirtileri olmadan ANA pozitifliğinin tek başına anlamı yoktur; eğer yüksek titrede pozitiflik varsa, kişi bilgilendirilerek takibe alınır. Romatoloji doktoru tarafından yapılan ayrıntılı anamnez, fizik muayene ve ileri testlerinizle, otoimmün hastalığınızın olup olmadığı belirlenebilir.
(Prof. Dr. Nuran Türkçapar, Güncelleme Mart-2022)
